Lokartzeko motiborik ez

IV Inkesta Soziolinguistikoa aztertuta, euskararen berreskuratze prozesuan aurrera egin dela, baina datu kezkagarriak ere badirela uste dute Xabier Isasik, Iñaki Martinez de Lunak eta Paula Kasaresek.

Lokartzeko motiborik ez

Ainhoa Sarasola Andoain

Euskara dakiten eta egunerokoan erabiltzen duten herritarren kopurua gora doa urtetik urtera. Ondorio hori utzi du Eusko Jaurlaritzak eta Euskararen Erakunde Publikoak asteon aurkeztutako IV. Inkesta Soziolinguistikoak, besteren artean. Baina ez da izan azterlanak utzitako ondorio bakarra. Datuen azterketan sakontze aldera, Xabier Isasi Gaindegiko lehendakari eta EHUko irakaslearekin, Iñaki Martinez de Luna soziologo eta EHUko irakaslearekin, eta Paula Kasares NUPeko irakaslearekin mintzatu da BERRIA. Pozteko moduko datuak, bai, baina aldi berean, euskararen berreskuratze prozesuan lokartzeko batere motiborik ez dagoela uste dute hiru adituek.

xabier isasi

EHUko irakaslea

«Moteltze prozesu batean gaude ezagueran eta nabarmenago, erabileran»

«Nire ustez, inkestatik orokorrean eratortzen dena da euskararen berreskuratze prozesua aurrera doala, baina espero baino mantsoago. Urteotan bildutako datuak norabide berean doaz. Ez bakarrik erabileran, baita ere ezagutzan, berreskuratze prozesua moteltzen ari da. 1991eko lehen inkestatik funtzioa marrazten bada, ikusten da mantsoago hazten ari dela euskaldun kopurua, eta erabilera are mantsoago.

Gazteen aldetik, Euskal Herri osoan, badirudi euskararen aldeko joera orokorra dela. Datu oso on moduan ikusten dut euskaldun kopurua gero eta handiagoa izatea gazteen artean. Erabilera eremuak pixkanaka ari dira zabaltzen, baina ez behar beste. Gazten artean bada proportzio esanguratsu bat, erdia baino gehiago, ama hizkuntza erdara duena. Horrek esplika lezake erabilerarena, baina neurri batean bakarrik.

Lurraldeen arteko ezberdintasunak ere hor daude. Argi dago euskara berreskuratzeko politika aktiboa dagoenean prozesua bizkortu, sendotu egiten dela. Iparraldean euskararen egoera biziki zaila da. Eta Euskal Herri osoan euskaldunak biztanleen laurdena garela berriro ere ikustea oso datu kezkagarria da.

Iragarpenei dagokionez, egun ekonomiaz esaten da motelaldia dagoela, eta, hitz bera erabilita, esango nuke gauzak ez badira aldatzen, datozen urteetan moteladia areago egingo dela.

Hizkuntza guztietan gertatzen den gisan, erabilera maila jakina ez bazaio ematen, galtzen da. Hiztun aktiboak lortzeko, bizitzaren bestelako eremuetan zabaldu behar da, eta, batez ere, euskararen hizkuntza komunitatea trinkotu. Niretzat, hizkuntzaren definizio onena da hizkuntza inorena izan gabe, guztiona den zerbait dela. Euskara gaur arte iritsi bada, giza taldeen ekarpenagatik da.

Esan behar dut euskararen berreskurapenaren parekorik ez dela Europan XXI. mendean, hori aitortu behar da. Baina horrek ez du kentzen oraindik UNESCOk euskara desagertzeko arriskuan den hizkuntzatzat hartzea. Lautik bat gara. Talde mailako indarrak aktibatzeko gauza bagina, askoz hobeto bizi gintezkeen euskaraz».

iñaki martinez de luna

EHUko irakaslea

«Tentsio puntua mantentzea beharrezkoa zaio egoera gutxituan den hizkuntza bati»

«Nabarmentzekoa da Iparraldearen eta Hegoaldearen arteko aldea. Hegoaldeko joera lehendik antzematen zen bera da, eta ezagutzan gora egitea ona da. Kezkagarria da Iparraldean oraindik joera beherakorra izatea.

Absolutuki gazteek gehiago erabiltzen dute euskara, baina gazte euskaldunek, proportzioan, gutxiago. Gazte asko etxetik ez dira euskaldunak eta, eskolan euskaraz murgilduta egon arren, eskola orduez kanpoko bizi ia osoa erdaraz egiten dute. Gaitasuna dimentsio indibiduala da, baina erabilerak dimentsio soziala du; ez da bakarrik jakitea, baizik eta elebidun horrek, dagoen egoeran, hizkuntza erabili ahal izateko hainbat baldintza agertzea.

Datu onena norabidea da; euskararen ezagutza areagotzea ez da halabeharra, herri batek bere hizkuntza berreskuratzeko gogoa duelako da. Kezgakarriena, aldiz, erabilerak behar dituen gizarte baldintzez jakitun ez izatea. Ezagutzatik erabilerara dago jauzi handia, eta jauzia ondo egiteko, behar dira gizarte baldintza egokiak. Hori aldatu ezean, erdal baldintzetan funtzionatzen duen gizartean murgiltzen ari dira euskaraz ikasten duten gazte asko.

Iragarpena ez da erraza. Egungo baldintzak bere horretan mantenduta, bilakaera antzekoa litzateke. Kontuz ibili behar dugu hamarkadetan izan dugun euskararekiko tentsio puntua asperduraz edo inertziaz ez galtzeko. Tentsio puntua beharrezko zaio egoera gutxituan den hizkuntza bati; galduz gero, hedatuena, normalizatuena guztiaz jabetzen da, erdara. Lokartuz gero, gureak egin du».

paula kasares

NUPeko irakaslea

«Datuak ditugunetik, lehen aldia da Iparraldeko gazteen artean irabaziak neurtu direla»

«Nabarmen dira Euskal Herriko dinamika ezberdinak lurralde administratiboen arabera. Datu onena da, Iparraldeko gazteen artean atzeman den ezagutzaren igoera. Datuak ditugunetik, lehen aldia da gazteen artean irabaziak neurtu direla. Ezagutzak behera etengabe egin badu ere, datu horrek argi-izpia ematen du.

Daturik kezkagarriena, berriz, EAEn gazteen artean ezagutza handitu bada ere, elebidunen tipologia kezkatzeko elementua da hizkuntzaren bizitasunari, hau da, erabilerari begira -horietako bosten bat baino ez da moldatzen euskaraz erdaraz baino hobe-.

Azken 15 urteotako balorazioan, Euskal Herrian diren hizkuntza politika ezberdinen eraginak gero eta nabarmenagoak direla esango nuke: EAEn ikusten den euskaldungoaren sendotze demografikoa ez da Nafarroan eta Iparraldean ikusten. Aurreikuspena zaila da. Aldaketa demografikoak gertatzen ari dira, eta elementu oso desorekatzaileak izan litezke politika egokiak ezarri ezean. Baditugu datu itxaropentsuak; Nafarroan %51,8tik %34,2ra pasatzea euskararen aurkako jarrera, adibidez. Iparraldean bereziki, euskararen egoera larria da oso; Nafarroan ahul dago».