Kategoria: tuareg
Basamortukoak"Les flles de Illighadad" Hondarrezko emakumeak zerk urratu du zuen zeru infinituetako gauetako ametsa? ...
Emakume beltzaren bular beltz biluzietan gerra deabruaren ubeldura ...
Ezin dizuet basamortua deskribatu, nola marraztu gaueko zeru izarratuen amaigabetasuna... Ezerezaren soiltasun bortitza, izendatu ezin den askatasuna, usaindu daitekeen bakardade basatia... Kel_tamasheq-ek baino ezin dute hori egin, musikaren, irrintzien, eta haizearen ufaden laguntzaz.
Urrats desberdinen pasabidea izan da Sahara basamortua mendeetan zehar. Igaro izan dira, sarri, gidari tuareg zailduren baten ondotik hondar beltzak oinkatuz, gatzaren karabanak. Dromedario ahituek, ilaran, prozesio infinituetan urratu dituzte hautsaren, eta hutsaren bideak, nekez. Urrea, lurrinak, oihal dotoreak, espezia gutiziatsuak bizkarrean, Tinbuktu, Agadez, Tamanrasset, Oualata edo Bilmako oasi paregabeak harilkatu dituzte etengabeko amaraunean, dotoreziaz eta kontu handiz, atsedenaldiak elkarrekin uztartuz, ezinbestean. Gaur, gurpil astunek ezabatuta galdu dira, ezerezean, ...
Kidaleko «adagh», edo «adar», edo «adrar» mendi diren gailurretatik dator «kel_tamasheq-en», tuaregen, abesti hau. Gitarra, durbantea, irrintzia, eta txaloak. Emakumeak, gizonak, eta haurrak hondarraren leunean eserita, elkarren ondoan, familia bat, herri bat, amets bat dira. Erraietatik kanporatutako desioa, garrasi ozena, «al-horrija» askatasuna, eta «toumastin» lurra. Sua gorri da gauaren erdian «tenere» basamortuaren magalean. Suaren itzalean, suaren berotasun gozoaren babesean tea, &...
Kel_Tamasheq nomada Rodolfo Stavenhagen-i maileguan hartutako hitzotan, jatorrizko gizakumea arrotza da herritar hegemonikoaren aburuz. «Historiaren argitan ikus dezakegunez, lurralde politiko bereko gizarte nazional hegemonikoaren begietan, jatorrizko gizakia izaki arrotza bihurtzen da, bertakoa arroztu egiten du minorizazioak. Ikuspegi etnokratiko horixe izan du, hain zuzen ere, honako ondorio tragiko hauek eragin dituen ideologia: besteak beste, genozidioak, etnozidioak, behartutako asimilazioak, lekualdatzeak, kolonizazio gidatuak eta giza eskubideen bortxake...
Amerikako bluesak, Afrikako mendebaldean omen ditu sustraiak, Saharan eta Sahelen bereziki, eta ondorioz estua da bluesa, eta kel_tamasheq kultura lotzen dituen korapiloa, askaezina. Bakardadeak, edo «esouf»-ak blaitzen ditu basamortuetako doinuak, gitarren kordek dotoreziaz janzten, tamasheq hizkuntzan aireratutako hitzek laztantzen. Faris gizon urdina, tuarega, biluzik azalduko zaigu, eder, bere abesti bakoitzean. Arima estaltzen dion belo astuna alde batera jaurti, eta mozorrorik, eta babesik gabe, mortuaren beraren soiltasunik magikoenean harrapatuta. &nb...
Bueltatu dira Eta luma, eta tinta ditut soilik Bere itzulera abesteko Gorrotoz joandakoak Haserre dira bueltan Kidaleko haurrak Misrata, eta Benghazitik ihesi Ikusi dituzte Eurenak txikiturik Haragi puskak Gudu-zelaiak tapizatzen Urruti Ez dute inoiz itxaropena galdu Sorterria Zain zutelako Amak haurra itxoiten duen gisan Lur lehorra zeruko ura Bueltatu dira Biluzik joandakoak Dena nahi dute Tinzaouaten eta bere muinoak Tessalit eta bere gizonak Aguelhoc eta bere harriak Garaileen urratsean Deserriko gau ilunen oroitzapenak Umezurtzen negarrak Sumis...
Libiako gizon Kel_tamasheq-a, tuarega 2014. urtearen bukaera, eta 2015. urtearen hasiera bitartean, Afrikako gutxienez 8 estatuk aldatu du terrorismoaren aurkako legedia. Erakunde zibil anitzek, baina, gogor kritikatu ditu lege berri horiek, euren itzalpean askatasunaren aurkako eraso onartezinak gordetzen direla, uste baitute. Kontinenteko mehatxu terroristak honako hauek dira: Nigerian eta inguruko herrialdeetan Boko Haram, Estatu Islamikoa Afrika iparraldean, Shebab Kenian, eta AQMI edo Ansar Eddine Sahelen. Denek diote Islamaren izenean ar...
Fosilak Sahara basamortuan Hàroùd haitza, erdi gorria, erdi beltza da. Alde gorria, beltza baino trinkotasun gutxiagokoa, porotsuagoa, harroagoa, eta arinagoa da.Bere zepatan Hornemann-ek ezin izan du substantzia arrotzik aurkitu. Garatxo harritsuontzat oinarri den lur geruza, bestalde, sumendiek jaurtitako errautsez osaturik dagoela dio. Harrien estratifikazioa horizontala da, baina sarri endredatua, geruza bat bestearekin nahastu, eta hondoratzen delarik. Batzuetan ez da geruzarik ageri, ezpada iparralderako norabidean masa trinkoz ...
Gizon "Targi"-aren janzkeraren osagarri behinena den "Tagelmust" ilara koloretsua, "Tinariwen", basamortuetako doinuekin nahastu zait oraingoan, udan buruko ileetan harea kresalarekin katramilatzen zaidan era berdintsuan...
Timiako Kel_tamasheq-a Mendiaren babesean ezkutaturiko Air-eko oasi guztien artean, Timia da zalantzarik gabe, ederrena. Palmondo-sailak fruta-arbola anitz gordetzen ditu: granadondoak, arabisagar-arbolak, berenjondoak... Txorien abestiek, orduro ura igotzeko «Takarkart» putzuko poleekin lehiatzen dira, eta neguan, inguruko basamortu mineralarekin talka egiten duen berde koloreko gari-sailak dantzatzen ditu haizeak. Harago, ur-jauzi handi batek elikatutako «guelta» sakon, zoragarria. Afis, lanerako gai ziren gizon guztien antzera, ...
Mortuak artaz gordeta dituen altxorren usnan dabil azeri zaharra Fezzan-en, Libia hegoaldean. Mortua, birjina oiraino, urratu gabea, oraino harro, oraindik lo, ez da ohartu zaharraren trikimailuez. Ez daki ahaleginak eta bi egiten ari dela, bere magaleko bi kuttunak, aspaldikoak, betikoak... elkar irentsi dezaten, elkar zulatu, bortxatu, elkar ezereztu. Tuaregei, eta Tubuei, mortuko paisaia eternaleko ibiltari nekaezinei, nomadei, aspaldiko bizilagunei... hutsaren hurrengoa baino ez diren odolez zipriztindutako diru eta botere promesak xuxurlatu dizkie belarrira,...
Libiako Kel_Tamasheq-ak Malkoak euri balira udazken traidorean maitalerik gabe kolpez bazter utzia emazte adintsua gertatzen denean ehun hodei ilunen jasa izugarriek kaleak uholdeka itoko lituzkete, errotik garbituko ohizko zekenkeriak hondakinez gainezka dituen bihotzak. Malkoak euri balira kupirarik gabe haurtxo baten gorputza gerra izugarriek burniz eta metrailaz hausten dutenean, ama denen oihuek espantuzko irrintziz izoztu lezakete entzumenik ez duen itsaso zabala. Malkoak euri balira adoleszente baten ezpain oihukariak harresi baten kontra torturaren espan...
Agadez inguruan 80.000 eta 120.000 inguru Afrika mendebaldarrek zeharkatuko du Niger, aurten, NBEaren ustetan. Emigrazioarekin uztarturiko arazo, eta arrisku guztiak gorabehera, munduko txiroenak, gertu daude kosta ahala kosta, Magrebera, edo Mediterraneoko itsas bazterrera iristeko. 2015eko urtarrila eta maiatza bitartean, 5000tik gora migratzaile artatu dituela dio NBEak, euretariko 657 emakumeak, eta 678 adin txikikoak izan direlarik. Giza gaiez arduratzen den NBEko «Ocha» taldearen hitzetan, emigrante asko, tratu txarren biktima iz...
Chahamata margolariaren lana Basamortuak berezkoa duen soiltasunaz blaitu ditu bere altzo idorrean hazi dituen izaki guztiak, akaziak, sugeak, sugandilak, azeri belarri luzeak, gazela ikaratiak, itzal eta oihal diren nomada ibiltariak. Munstroa, mortua, kolorez txiro, ezerezarena den beilegiz baino ez daki janzten, bere marra infinituez jositako soinekoa. Hautsa, eta hondarra, harria, eta hutsa, haizearen erresuma diren paisaia bortitz hauetan hazi, eta bizi da Chahamata, Agadezko Kel_tamasheq, koloreen margolaria. Bere lanek talka egiten dute baina, sor...
Eguzkia du durbantetzat eskorpioiak jantzitzat arantzazko oinetakoak suge zatibitua makulutzat Hautsi dira aurrean suzko mendiak kiribildu atzean lurrezko alfonbrak Egarriak marraztu dio bidea eta izar uxoen dirdai liluragarriak amildegietatik haratago ametsik gabeko murmurioen oinkadak Atzo berunezko armadak erre zion kanpamendua Lehorteak erraztatu dizkio itxiturak Putzuetan du emaztea piltzar grisez jantzia imintzio zorigaiztokoa aurpegian errautsen igurtzia ilekordak aske alargun mamua Haurrak belaunikaturik pozoiaren zingiran gosearen zuloan mi...
Laranja-lore usain eztiak erakarrita dator CMAko tuareg independentista etxera, Azawadeko oasi bakanen batera, arma astuna bizkarrean. Laranja-lore usain gozoaren arrastoan doa GATIAko tuareg Bamako-zalea etxera, Azawad mortuak ondo gordeta duen palmondo-sail urriren batera, arma neketsua sorbaldan. Laranja-lore usain sarkorraren ondotik bueltatu da Tamanrassetera, etxera, langabeziaren morroi eternal den tuarega, miseriaren zama lotsagarria begietatik zintzilik. Laranja-lore usain erakargarriaren usnan, jarri da kanpamentura begira, lehertutako Libian, noraezean dabilen tuarega, ar...
kel_tamasheq "Hobe da behin bada ere ekitea, mila aldiz entzutea baino.Jende guztia zutik dago, lanean, bizirauten. Zaratak, eta amorrua ez dira entzuten ordea. Ez du merezi. Gu, tuaregak, atzerritarrek arkatzez marraztutako muga lerroen ondotik, gure kultura, historia, eta bizimodua ezabatu dituzten lurraldeetan bizi gara. Gu tuaregak, bizirauteko baino ez gara bizi, jadanik ezagutzen ez ditugun lurralde barregarri horietan. Beraz, armak edo ez, orain gertatzen ari denak izenik ez duen etsipenean murgiltzen gaitu, hondar aleak, akazia arantz...
(...) Lorearen eta udaberriaren ezteiei itxoin gabe udak basamortu betean tximeleta besarkatzen du Txingarren txinpartek Saheleko tankeek inausten duten tuareg zurtzaren ezpainak aureolatzen Bere hats sutua auhen hegalduna da Basamortuen arnasa arteria oinazea Gar laukoiztua metrailadorearen parrastadek zipriztindu duten bere itzal bizki haur kurdua Amaren erraiak hondakinen gainean Bagdaden, Istanbulen, Teheranen Ai ei ilunantzeko haurrak milaka egunetan oinazez (...) Hawad
Kel_tamasheq-en bitxia Bada aspaldiko istorio bat, basamortuaren alde batetik bestera «Harmattan» haize zitalarekin batera dabilena. Zaharrek ondo baino hobeto ezagutzen dutena, ez baita besterik Aïr, edo Ahaggar, edo Tassili n›Ajjer goialdeetan latzagorik. Ba bertako zaharrek diote, gerran urte batzuk igaro ostean, sendi ezagun bateko semerik ederrena, biziena eta alaiena etxera bueltatu zela. Mutilak baina, ez omen zeukan inondik inora behin alde egindako haren trazarik, hain omen ziren nabarmenak gorputz hustu haren hezurdura, begitarte...
1962a zen. Niger, independentziaren bigarren urteurrena ospatzen ari zen. Guri, tuaregei, ez zegokigun gaia. Frantsesek, mahai baten gainean, basamortuko nomadek, erraz zeharka zitzaketen marrak zirriborratu bazituzten, independentziarekin Algeria, Mali, edo Niger bezalako estatu berrietako polizia, eta militarrek, irakurtzen ere ez zekiten tuaregei pasaporteak, eta bisatuak eskatzen hasi zitzaizkien. Euretariko batzuk, ur putzuren batera iristear zeudela, basamortura jaurtiak izan ziren, “ur- gerbak” hutsik, egarriz. Noski, independentzia honen bezperan, hainbat tuarege...
Karabanak, Atlantikoko hondartzetako harea hezeetatik, dromedarioen erritmo malgu, eta motelean abiatzen zinetenak. Zein sukarrakin ikusten zintuztedan desagertzen! Karabanak, lanbro lehorren urre-koloreko hauts artean, ni itsasertzari loturik nengoen bitartean! Hura ezkutuko aztoramena abiatzen ikusten zintuztedanean, Trab el Beidane-rantz prestatzen, nire ametsetako herrialde mairura, nire gogoa itsatsirik zegoenera. Ekialdeko lur hilak, Tiji...
emakume amazigh-a Apirilaren 20an beteko da udaberri berberearen 34. urteurrena, “Tafsit n'imazighen” deitzen diote euren udaberriari amazighek, berbereek. 1980ko apirilean, Aljeriako independentziaren 20 urteren ondotik, Kabiliar herri-mugimendua, bortizki ezereztu, suntsitu, zuen Aljeriako estatuak. Basakeria haren ondorioak... 126 hildako, eta 5000tik gora zauritu. Amazigh herria sutan jarri zuena, Tizi-Uzu-ko unibertsitatean “Kabiliako antzinako olerkiak” aztertzen zituen Maloud Mammeri, idazle eta antropologoaren hitzaldiaren debeku...
Azawadeko errefuxiatuak Burkina Fason, 2013ko martxoan Dena zor diot nire amaren irakaspenei. Berak erakutsi zidan denda desmuntatzen, eta berriro muntatzen. Enbor gogor, baina zur leuneko “torcha” zuhaitzez zizelkatutako ohea destolesten. Berak erakutsi zidan urtaro-aldaketa dakarten izarrez jabetzen. Berak ezagutzera eman, nire “Iforas” tribuko leinu ezberdinen izenak. Berak erakutsi irakurtzen, abestiak, poesia. Berak... Ez dago, ama goretsiko ez duen tuaregik. Bera da basamortuko arima, eta bihotza. Berak egiten ditu lanik gogorrenak, gizon...
Kategoriak
Azken iruzkinak
